Eko Eko Eko

Ekolojik Çöküşün Kökenleri: Kapitalizm Sürdürülebilir Mi?

2023 yılında BluTV ekranlarında izleyiciyle buluşan ve iki sezon boyunca yankı uyandıran Eko Eko Eko adlı belgesel mini dizisi, Türkiye’nin ekolojik sorunlarına ve küresel iklim krizine dair ezber bozan bir bakış açısı sunuyor. Yönetmen İlkay Nişancı‘nın sekiz yıl süren kapsamlı bir araştırma ve çekim süreci sonunda ortaya çıkan bu yapım, sadece doğa tahribatını göstermekle kalmıyor; aynı zamanda modern kentli insanın bu ekolojik çöküşe nasıl tepki verdiğini ve mevcut ekonomik düzenin sürdürülebilirlik yalanını sorguluyor.

Belgeselin en çarpıcı yanı, didaktik belgesel formatından uzak durarak dramatik ve kurgusal öğeleri kullanmasıdır. Bu, belgesele Brecht’gil epik tiyatroya yakın bir anlatım tarzı kazandırır. Hikaye, oyuncu Ceren Moray‘ın canlandırdığı iki karakter (kendisinin kafasındaki şüpheleri temsil eden “Ceren” ve belgesel yolculuğunun kurgusal başlangıcı olan “Eren”) üzerinden ilerler. Bu kurgusal karakterler, izleyicinin zihnindeki “Sen mi kurtaracaksın dünyayı?” gibi ironik sorulara ve ekolojik çıkmazlara yanıt aramaktadır.

Belgesel, Türkiye’nin dört bir yanındaki 19 enerji santrali, baraj gölleri, atık gölleri ve madencilik alanları gibi ekokırım noktalarında yapılan çekimlerle, doğaya verilen zararın somut ve acı verici boyutlarını gözler önüne seriyor. Ancak asıl ağırlık, bu çöküşün kökenlerine odaklanmasıdır. Alanında uzman 26 akademisyen ve ekoloji konusunda önde gelen isimler (Dr. Aslı Odman, Dr. Güneş Duru, Akgün İlhan, Bülent Şık gibi), mevcut ekonomik düzenin ve büyüme odaklı kapitalizmin ekolojik anlamda sürdürülemez olduğunu bilimsel verilerle ortaya koymaktadır.

 Ceren Moray ve Kurgusal Çatışma: Sorgulayan Kentli İnsan

Eko Eko Eko‘nun anlatı gücünün büyük bir kısmı, belgeselin anlatıcısı rolündeki Ceren Moray‘dan gelmektedir. Moray, canlandırdığı karakterlerle (kendisi ve Eren) belgeselin duygusal çekirdeğini oluşturur ve izleyiciyi ekolojik kaygıların içine çeker.

• Ceren Moray (Kendisi – Eren): Moray, belgesel boyunca hem bir anlatıcı olarak akademik ve bilimsel gerçekleri aktarır hem de Eren karakteri üzerinden kentli, çevre sorunlarına az çok vakıf olan ama günlük hayatın koşuşturmacasında çözüm bulamayan modern bireyi temsil eder. İkinci sezonda “Ceren’le Eren’e ne oldu?” sorusunun yanıt bulması, karakterinin belgesel yolculuğuna nasıl çıktığını ve kişisel ekolojik uyanışını açığa vurmuştur. Moray’ın performansı, belgeselin epik yapısını güçlendirerek, izleyicinin sadece bilgi edinmesini değil, aynı zamanda duygusal bir bağ kurmasını sağlamıştır.

İkinci sezonda hikayenin kurgusal boyutu daha da derinleşmiş ve Moray’a önemli oyuncular eşlik etmiştir:

• Timur Acar (Kendi – Rüzgar): Timur Acar, özel bir kurmaca bölümde (Bazı kaynaklarda Sen mi kurtaracaksın dünyayı? sunumu olarak geçer) Ceren’in eski erkek arkadaşı Rüzgar rolüyle yer almıştır. Rüzgar, muhtemelen bireysel çözümlerin ve karbon hesabı gibi önerilerin yetersizliğini savunan, ezber bozan bir sunum yapan, sisteme eleştirel yaklaşan bir figürü temsil eder.
• Nergis Öztürk (Kendi – Öykü): Nergis Öztürk, Ceren’in arkadaşı Öykü rolüyle kurgusal bölümlere dahil olmuştur. Öykü, Ceren’in belgesel içeriğini anlattığı, onun sorgulamalarına tanıklık eden bir figür olarak, izleyiciye Ceren’in kişisel uyanış yolculuğunda bir ayna görevi görür.

Bu kurmaca kısımlar, belgeselin sadece röportaj ve görüntü kaydından ibaret olmasını engellemiş, aynı zamanda kişisel sorumluluk ve sistem eleştirisi arasındaki çatışmayı daha etkili bir şekilde işlemesini sağlamıştır.

 Türkiye’nin Ekolojik Karnesi: 8 Yıllık Gözlem

Eko Eko Eko, sadece küresel iklim krizini değil, Türkiye’nin kendine özgü ekolojik sorunlarını da detaylıca ele almıştır. Sekiz yıllık çekim sürecinde kaydedilen görüntüler, Türkiye’deki çevre tahribatının boyutunu gözler önüne sermiştir. Belgeselde ele alınan bazı kilit konular şunlardır:

• Sürdürülebilirlik Yalanı: Mevcut ekonomik büyüme modelinin ekolojik sınırları zorlayarak, “sürdürülebilirlik” söyleminin aslında büyük şirketlerin bir pazarlama taktiği olduğunu ortaya koymak.
• Gıda ve Hayvancılık Sorunu: Dünyada aynı anda hem obezite hem de açlığın nasıl var olduğu sorgulanırken, tarım zehirlerinin kullanımı ve hayvancılığın ekolojik maliyeti incelenmiştir.
• Madencilik ve Gemi Sökümleri: İnsan ve çevre sağlığını doğrudan tehdit eden madencilik faaliyetleri ve Aliağa’daki gemi sökümlerinin yıkıcı etkileri belgelenmiştir.
• Tarihi Miras ve Doğal Direnişler: Hasankeyf, Aşıklı Höyük gibi tarihi yapıların umursamazlığa maruz kalması ve halkın doğa direnişleri, belgeselin toplumsal mücadele boyutunu oluşturmuştur.

Eko Eko Eko, bu çoklu sorunlara sadece felaket tellallığı yaparak yaklaşmak yerine, akademisyenlerin ve yerel halkın yorumlarıyla yapılabileceklere dair bilgiler vermeyi planlamıştır. Yönetmen İlkay Nişancı, belgesel için özel olarak Türkay Nişancı tarafından bestelenen 17 müzik parçasıyla, izleyiciye duygusal bir derinlik katmayı da ihmal etmemiştir.

Eko Eko Eko, Türkiye’de üretilmiş en cesur ve kapsamlı ekoloji belgesellerinden biri olarak öne çıkmaktadır. Sadece bir belgesel değil, aynı zamanda kentli insanın vicdanını ve aklını kurcalayan sorulara cevap arayan, sistemsel bir eleştiri ve sanatsal bir çağrı niteliğindedir.